Κείμενο που προσαρμόστηκε από σεμινάρια που δόθηκαν στο FHI (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης) και το Συνέδριο Ευτυχίας (2007) της οργάνωσης Charity International (Διεθνές Φιλανθρωπία) PODCAST
λήψη (15,3 MB)
διάρκειας 33 λεπτών
ΤΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ομιλία αυτή έχει να κάνει με το βίωμα του πόνου και με το πως μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτόν.
Προβλέπω πως θα απαλλάξουμε όλο τον έμβιο κόσμο από το βίωμα του πόνου.
Οι απόγονοί μας θα ζουν σε συνθήκες προγραμματισμένης εκ των προτέρων, γενετικά, ευημερίας, οι οποίες θα είναι ποιοτικά πολύ ποιο πλούσιες από τις εμπειρίες κορύφωσης του σήμερα.Πρώτα, θα περιγράψω το γιατί είναι τεχνικά εφικτό να καταργήσουμε τα βιολογικά υποστρώματα της κάθε είδους δυσάρεστης εμπειρίας – είτε ψυχολογικής είτε φυσικής.
Δεύτερον, θα υποστηρίξω πόσο ηθικά αναγκαίο είναι να αναδειχτεί το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου, είτε είναι κανείς είτε όχι οποιουδήποτε είδους ηθικός ωφελιμιστής.
Τρίτον, θα υποστηρίξω το γιατί μια ενδεχόμενη επανάσταση στη βιοτεχνολογία είναι δυνατόν να τροχιοδρομήσει το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου, αν και όχι τόσο γρήγορα όσο θα έπρεπε.
1: ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΙΚΩΣ ΕΦΙΚΤΟ:
Δυστυχώς, αυτό που δεν θα καταργήσει την εμπειρία του πόνου, ή τουλάχιστον όχι από μόνο του, είναι η οποιαδήποτε κοινωνικο-οικονομική αναμόρφωση, ή ραγδαία οικονομική ανάπτυξη, ή τεχνολογική πρόοδος με την συνήθη έννοια, ή οποιαδήποτε από τις παραδοσιακές πανάκειες που υποτίθεται πως μπορούν να λυτρώσουν τον κόσμο από τα δεινά του. Το να βελτιώνουμε το εξωτερικό μας περιβάλλον είναι αξιοθαύμαστο και σημαντικό· αλλά μια τέτοια βελτίωση δεν μπορεί να αναβαθμονομήσει τον ηδονικό μας ποδόμυλο*1 πέραν από ένα όριο γενετικά καθορισμένο. Μελέτες που έχουν σαν επίκεντρο δίδυμους ανθρώπους επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει ένα [εν μέρει] κληρονομούμενο «σημείο αναφοράς» της ευημερίας - ή της δυστυχίας - γύρω από το οποίο τείνουμε όλοι να διακυμαινόμαστε κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Αυτό το σημείο αναφοράς είναι διαφορετικό μεταξύ του καθενός. [Είναι δυνατόν να μειώσουμε το ηδονικό μας σημείο αναφοράς με το να προκαλούμε διαρκές ανεξέλεγκτο στρες· αλλά ακόμη και αυτός ο επανακαθορισμός δεν είναι τόσο εύκολος όσο ακούγεται: τα ποσοστά αυτοκτονιών, όπως είθισται, μειώνονται σε καιρούς πολέμου· και έξι μήνες μετά από κάποιο ατύχημα που προκαλεί τετραπληγία, μελέτες1 δείχνουν ότι συνήθως δεν είμαστε ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο δυστυχής από ότι ήμασταν πριν από το καταστροφικό συμβάν.] Δυστυχώς, οι προσπάθειες για την οικοδόμηση μιας ιδανικής κοινωνίας δεν μπορούν να ξεπεράσουν αυτό το βιολογικό όριο, είτε μιλάμε για ουτοπίες της αριστεράς ή της δεξιάς, της φιλελεύθερης αγοράς ή των σοσιαλιστών, των θρήσκων ή των κοσμικών, της φουτουριστικής υψηλής τεχνολογίας ή αυτών που απλά ιδιωτεύουν. Ακόμη και αν γίνουν πραγματικότητα όλα όσα οι παραδοσιακοί μελλοντολόγοι έχουν ονειρευτεί - αιώνια νεότητα, απεριόριστος υλικός πλούτος, μορφολογική ελευθερία, υπερευφυΐα, εμβυθιστική εικονική πραγματικότητα, μοριακή νανοτεχνολογία, κλπ - δεν υπάρχει απόδειξη ότι η ποιότητα της υποκειμενικής μας ζωής θα ξεπεράσει, κατά μέσο όρο, σημαντικά την ποιότητα ζωής των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών προγόνων μας – ή ενός σημερινού ιθαγενή της Νέας Γουινέας – εάν πρώτα δεν εμπλουτίσουμε το μονοπάτι ανταμοιβής μας. Αυτός ο ισχυρισμός είναι δύσκολο να επαληθευθεί ενόσω απουσιάζει μια εξελιγμένη μέθοδος νευροσκαναρίσματος· όμως αντικειμενικοί δείκτες ψυχολογικής καταπόνησης, π.χ. ποσοστά αυτοκτονιών, τον επιβεβαιώνουν. Οι μη ενισχυμένοι άνθρωποι*2 θα εξακολουθούν να είναι εύκολη λεία για το όλο φάσμα των Δαρβινικών συναισθημάτων, που κυμαίνονται από τρομερή ταλαιπωρία σε ασήμαντες απογοητεύσεις και ματαιώσεις – θλίψη, άγχος, ζήλια, και υπαρξιακή αγωνία. Η βιολογία των συναισθημάτων αυτών είναι μέρος του «τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος». Οι υποκειμενικά δυσάρεστες καταστάσεις της συνείδησης υπάρχουν επειδή παλιά ήταν γενετικά προσαρμοστικές. Κάθε ένα από τα βασικά μας συναισθήματα κατείχε ένα πολύ ξεχωριστό ρόλο σηματοδότησης στο εξελικτικό μας παρελθόν: έτειναν να προωθούν συμπεριφορές που ενίσχυαν την εγκλείουσα αρμοστικότητα των γονιδίων μας στο προγονικό μας περιβάλλον.Έτσι, εάν η παραποίηση του εξωτερικού μας περιβάλλοντός από μόνη της δεν μπορεί ποτέ να καταργήσει τον πόνο και την δυσφορία, τότε τι μπορεί τεχνικά να δουλέψει;
Εδώ παρουσιάζονται τρία σενάρια κατά αύξουσα σειρά κοινωνιολογικής ευλογοφάνειας:
α) «wireheading» (καλωδίωση του κεφαλιού)Τέλος πάντων, ένα από τα πλεονεκτήματα της γενετικής αναβαθμονόμησης του ηδονικού μας ποδόμυλου, αντί της πλήρης κατάργησής του, τουλάχιστον για το προβλέψιμο μέλλον, είναι ότι τα λειτουργικά ανάλογα του πόνου, του άγχους, της ενοχής και ακόμα και της κατάθλιψης μπορούν να διατηρηθούν χωρίς τις δυσάρεστες ωμές τους αισθήσεις*9 όπως τις καταλαβαίνουμε σήμερα. Μπορούμε να διατηρήσουμε τα λειτουργικά ανάλογα της μη-ικανοποίησης - που είναι ευλόγως η κινητήρια δύναμη της προόδου - και να διατηρήσουμε την ίδια στιγμή την ευθυκρισία και την κριτική διορατικότητα που απουσιάζει από αυτούς που υποφέρουν από ευφορική μανία. Ακόμη και αν ο ηδονικός μας τόνος ενισχυθεί μαζικά, και ακόμη και αν τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου μας ενισχυθούν φυσικά και λειτουργικά, θα είναι ακόμα δυνατό στη θεωρία να διατηρήσουμε ένα μεγάλο μέρος της υφιστάμενου αρχιτεκτονικής της κατάταξης των προτιμήσεών μας. Αν προτιμάτε τον Μότσαρτ παρά τον Μπετόβεν, ή την φιλοσοφία παρά το παιχνίδι push-pin*10, τότε μπορείτε ακόμα να διατηρήσετε αυτή την κατάταξη προτίμησης, ακόμη και αν ο ηδονικός σας τόνος εμπλουτιστεί σε τεράστιο βαθμό.
β) ουτοπιστικά «σχεδιασμένα φάρμακα»*3 (designer drugs)
γ) γενετική μηχανική και - αυτό στο οποίο θέλω να επικεντρωθώ - η επικείμενη αναπαραγωγική επανάσταση των «σχεδιασμένων μωρών»*4 (designer babies).α) Ανακαλέστε ότι το wireheading είναι η άμεση διέγερση των κέντρων ευχαρίστησης του εγκεφάλου μέσω εμφυτευμένων ηλεκτροδίων. Η ενδοκρανιακή αυτο-διέγερση δεν εμφανίζει καμιά φυσιολογική ή υποκειμενική ανοχή*5· δηλαδή είναι εξίσου ανταμειφτηκή μετά από δύο ημέρες «χρήσης» όσο είναι μετά από δύο λεπτά. Το wireheading δεν βλάπτει τους άλλους· επηρεάζει ελάχιστα το περιβάλλον· διώχνει τον ψυχολογικό και τον φυσικό πόνο· και είναι εύλογα πολύ λιγότερο προσβλητικό προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια απ’ το να κάνουμε σεξ. Ομολογουμένως, το διά βίου wireheading ακούγεται μια ελκυστική προοπτική μόνο για μια χούφτα σοβαρά καταθλιπτικών ανθρώπων. Αλλά ποια είναι τα τεχνικά επιχειρήματα που στρέφονται εναντίων της υιοθέτησης του;
Λοιπόν, το wireheading δεν είναι μια εξελικτικά σταθερή λύση: θα υπάρξει πίεση επιλογής κατά της ευρείας υιοθέτησής του. Το wireheading δεν προωθεί την συμπεριφορά γαλούχησης: οι «wireheads», είτε είναι άνθρωποι είτε κάποιο άλλο ζώο, δεν θέλουν να μεγαλώσουν wireheads μωρά. Η ενιαία, αδιάκριτη ευδαιμονία με το πρόσχημα του wireheading ή των ισοδύναμων του μεθόδων θα έφερνε ουσιαστικά το ανθρώπινο πείραμα σε τέλος, τουλάχιστον αν υιοθετείτο σε παγκόσμιο επίπεδο. Η άμεση νευροδιέγερση των κέντρων ανταμοιβής καταστρέφει την πληροφοριακή ευαισθησία στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Έτσι, υποθέτοντας ότι θέλουμε να είμαστε έξυπνοι - και να γίνουμε εξυπνότεροι - έχουμε κάποια επιλογή. Ευφυείς πράκτορες*6 μπορούν να έχουν κινητήρια δομή βασισμένη σε κλίσεις δυστυχίας, χαρακτηριστικό ορισμένων δια βίου καταθλιπτικών σήμερα. Ή, ευφυείς πράκτορες μπορούν να διακατέχονται από το σημερινό μας γνωστό μείγμα απολαύσεων και πόνων. Ή, εναλλακτικά, θα μπορούσαμε να έχουμε μια οικονομία της πληροφορίας του νου που να βασίζεται εξ' ολοκλήρου σε [προσαρμοστικές] κλίσεις εγκεφαλικής ευδαιμονίας – που είναι αυτό που θα επιχειρήσω να υποστηρίξω.
Κατ' ακρίβεια, αυτή η απόρριψη του wireheading μπορεί να είναι πολύ πρόωρη. Στο μακρινό μέλλον, δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει την πιθανότητα να μπορούμε να ξεφορτώνουμε όλα τα δυσάρεστα ή άχαρα μας συναισθήματα σε ανόργανους υπερυπολογιστές, προθέσεις και ρομπότ, και εμείς να μένουμε να απολαμβάνουμε ενιαία οργασμική ευδαιμονία. Ή μπορεί όχι οργασμική ευδαιμονία, αλλά κάποιων άλλων ειδών ιδανικές καταστάσεις που απλά δεν θα μπορούσαν να βελτιωθούν. Αλλά αυτό είναι μια εικασία. Όποιος κι αν είναι ο τελικός μας προορισμός, θα ήταν πιο συνετό, νομίζω, να στοχεύαμε για υπερευτυχία και υπερευφυΐα - τουλάχιστον μέχρι να κατανοήσουμε τις πλήρεις υπαινιγμούς αυτών που κάνουμε. Δεν υπάρχει ηθική αναγκαιότητα να μεγιστοποιήσουμε την ευτυχία όσο υπάρχει για να καταργήσουμε τον πόνο.
[Αξίζει να σημειωθεί ότι η προαναφερόμενη επιλογή «ξεφόρτωσης» προϋποθέτει ότι οι ανόργανοι υπολογιστές, οι προθέσεις, και τα ρομπότ δεν - ή τουλάχιστον δεν χρειάζεται να- βιώνουν υποκειμενικό πόνο, ακόμη και αν η αρχιτεκτονική του λειτουργικού τους συστήματος τους επιτρέπει να αποφεύγουν και να ανταποκρίνονται κατάλληλα σε επιβλαβείς ερεθίσματα. Το χαρακτηριστικό των ανόργανων όντων να μην βιώνουν πόνο είναι σχετικά αναμφισβήτητο με τους υπολογιστές που έχουμε σήμερα – το σβήσιμο ενός υπολογιστή δεν έχει ηθικούς υπαινιγμούς, και ένα ρομπότ πυριτίου μπορεί να προγραμματιστεί να αποφεύγει τα διαβρωτικά οξέα χωρίς όμως να βιώνει αγωνία σε περίπτωση που πάθει κάποια βλάβη. Είναι αμφισβητούμενο το κατά πόσο οποιοδήποτε υπολογιστικό σύστημα με μια κλασική αρχιτεκτονική φον Νόιμαν πρόκειται ποτέ να είναι συνειδητό σε ενδιαφέρον για μας βαθμό. Είμαι δύσπιστος γι’ αυτό· αλλά όπως και να’ χει αυτό δεν θα επηρέαζε την επιλογή της ξεφόρτωσης, εκτός εάν υποστηρίζει κανείς ότι η υποκειμενική υφή του πόνου είναι λειτουργικά απαραίτητη για κάθε σύστημα το οποίο είναι ικανό να αποφεύγει επιβλαβείς ερεθίσματα].
β) Η δεύτερη τεχνική λύση για την εξάλειψη της ταλαιπωρίας είναι τα φουτουριστικά σχεδιασμένα φάρμακα. Σε μια εποχή ώριμης μετα-γονιδιωματικής ιατρικής, θα είναι μήπως δυνατόν να σχεδιάζονται πραγματικά ιδανικά φάρμακα αναψυχής που να παραδίδουν δια βίου υψηλής-λειτουργικότητας ευημερία χωρίς ανεπιθύμητες παρενέργειες; «Ιδανικά φάρμακα αναψυχής» εδώ είναι απλά σχήμα λόγου. Τέτοιου είδους φάρμακα θα μπορούσαν στη θεωρία να οδηγήσουν σε εγκεφαλική, ενσυναισθητική, αισθητική, και ίσως και πνευματική ευημερία - και όχι απλά ηδονιστική απόλαυση με την συνήθη, μονοδιάστατη και ανήθικη της έννοια.
Δεν μιλάμε εδώ για ψυχαγωγικά ευφοριογόνα, που απλά ενεργοποιούν τους μηχανισμούς αρνητικής ανάδρασης του εγκεφάλου· ούτε την επιφανειακή, οπιούχα ικανοποίηση ενός Θαυμαστού Καινούργιου Κόσμου· ούτε φάρμακα που προκαλούν υπερευφορία με ανεξέλεγκτους ενθουσιασμούς, απώλεια κρίσιμης διορατικότητας, πομπώδης συμπεριφορά και αφηρημένες σκέψεις. Μπορούμε μήπως να κατασκευάσουμε αληθινά θαυματουργά φάρμακα που να επιφέρουν θεία ευημερία σε τακτική βάση, αναβαθμονομώντας έτσι τους ηδονικούς μας ποδόμυλους και εξασφαλίζοντας για όλους μια υψηλής ποιότητας ζωή;Πολλοί άνθρωποι αναπηδούν στο άκουσμα της λέξης «φάρμακα»*7 - κάτι που είναι κατανοητό λαμβάνοντας υπόψη τα σημερινά επιβλαβή ψυχοτρόπα φάρμακα του δρόμου και τα αμφίβολης αξίας ιατρικά αντίστοιχά τους. Ωστόσο, ακόμα και οι ακαδημαϊκοί και οι διανοούμενοι της κοινωνίας μας λαμβάνουν τυπικά το πρωτότυπο του χαζού φαρμάκου, την αιθυλική αλκοόλη. Αν είναι κοινωνικά αποδεκτό να λαμβάνουμε ένα φάρμακο που να μας κάνει προσωρινά ευτυχισμένους και ηλίθιους, τότε γιατί να μην σχεδιάσουμε με ορθολογισμό φάρμακα που να μας κάνουν όλο και πιο ευτυχισμένους και έξυπνους; Προφανώς, προκειμένου να περιορίσουμε την δυνατότητα για κατάχρηση, θα ήθελε κανείς οποιοδήποτε ιδανικό «φάρμακο ευχαρίστησης» να μοιάζει - ως ένα περιορισμένο αλλά σημαντικό βαθμό - στη νικοτίνη· όπου ο εγκέφαλος του καπνιστή θέτει ακριβέστατα τη βέλτιστη της δόση και έτσι δεν υπάρχει ανεξέλεγκτη κλιμάκωση δόσης.
Υπάρχουν φυσικά όλων των ειδών μειονεκτήματα όσον αφορά τις λύσεις που βασίζονται σε φάρμακα. Από τεχνική άποψη, πιστεύω ότι αυτά τα μειονεκτήματα μπορούν να ξεπεραστούν, αν και δεν θα προσπαθήσω να το δείξω εδώ. Αλλά υπάρχει κάποιο βαθύτερο ζήτημα. Αν δεν υπήρχε κάτι θεμελιωδώς λάθος - ή τουλάχιστον θεμελιωδώς ανεπαρκής - με την υπάρχουσα φυσική συνειδησιακή μας κατάσταση που μας έχει κληροδοτηθεί από την φυσική εξέλιξη, τότε δεν θα ήμασταν τόσο πρόθυμοι να την αλλάξουμε. Ακόμα και όταν δεν είναι δυσάρεστη, η καθημερινή μας κατάσταση συνείδησης είναι μέτρια σε σύγκριση με τις καταστάσεις που ονομάζουμε εμπειρίες κορύφωσης. Η καθημερινή μας συνειδησιακή κατάσταση ήταν προφανώς προσαρμοστική σε παλιότερους καιρούς, με την έννοια ότι βοηθούσε τα γονίδιά μας να αφήνουν περισσότερα αντίγραφα του εαυτού τους στην Αφρικανική σαβάνα· αλλά γιατί να κρατήσουμε αυτή την κατάσταση ως την κανονική μας κατάσταση επ' αόριστον; Γιατί να μην αλλάξουμε την ανθρώπινη φύση με το να διορθώσουμε κυριολεκτικά τον γενετικό μας κώδικα;
Και πάλι, αυτή η απόρριψη των φαρμακολογικών λύσεων μπορεί να είναι πολύ πρόωρη. Ευλόγως, τα ουτοπιστκά «σχεδιασμένα φάρμακα» μπορεί πάντα να είναι χρήσιμα για τον λεπτομερή και εύκολα αναστρέψιμο έλεγχο της συνείδησης· και νομίζω τα «σχεδιασμένα φάρμακα» θα είναι ένα αναντικατάστατο εργαλείο για την εξερεύνηση των διαφορετικών ποικιλιών του συνειδητού νου. Αλλά δεν θα ήταν καλύτερα αν γεννιόμασταν όλοι με μια γενετική προδιάθεση στην ψυχολογική «υπερυγεία» αντί να χρειαζόμαστε χρόνια αυτοθεραπεία; Υπάρχει κανείς που να προτείνει – έστω κι αν είναι ο πιο ένθερμος υπερασπιστής της κατάργησης του πόνου - να δίνουμε κοκτέιλ φαρμάκων σε όλα τα παιδιά από τη γέννα τους και στη συνέχεια να λαμβάνουμε τέτοια κοκτέιλ φαρμάκων για το υπόλοιπο της ζωής μας;
γ) Τρίτον: Υπάρχουν, λοιπόν, γενετικές λύσεις, που καλύπτουν τόσο σωματική όσο και γαμετικής σειράς θεραπεία. Υπάρχει σήμερα μια μειοψηφία ανθρώπων οι οποίοι είναι πάντα καταθλιπτικοί ή δυσθυμικοί- αν και ο «βαθμός» κατάθλιψης ή δυσθυμίας τους μπορεί να ποικίλει. Μελέτες που έχουν σαν επίκεντρο μονοζυγωτικούς και διζυγωτικούς διδύμους επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει ένας υψηλός βαθμός γενετικής προδιάθεσης για κατάθλιψη. Από την άλλη, υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι οι οποίοι είναι αισιόδοξοι με ιδιότυπο τρόπο. Πέραν από τους αισιόδοξους, υπάρχει μια πολύ μικρή μειοψηφία ανθρώπων που είναι αυτό που οι ψυχίατροι ονομάζουν υπερθυμικοί. Οι υπερθυμικοί άνθρωποι δεν είναι μανιακοί ή διπολικοί· αλλά, σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, είναι πάντα εξαιρετικά ευτυχείς, και μάλιστα μερικές φορές πιο ευτυχείς από τους άλλους. Οι υπερθυμικοί άνθρωποι ανταποκρίνονται «κατάλληλα» και προσαρμοστικά στο περιβάλλον τους. Πράγματι, είναι χαρακτηριστικά ενεργητικοί, παραγωγικοί και δημιουργικοί. Ακόμη και όταν είναι ευδαίμονες, δεν είναι υπερβολικά ευδαίμονες.
Τώρα τι θα λέγατε αν, ως ανθρωπότητα στο σύνολό της, επιλέγαμε να γίνουμε γενετικά υπερθυμικοί - να υιοθετούσαμε ένα κινητήριο σύστημα καθοδηγούμενο εξ' ολοκλήρου από προσαρμοστικές κλίσεις ευημερίας; Πιο ριζοσπαστικά, εφόσον η γενετική βάση του ηδονικού τόνου γίνει κατανοητή, δεν θα μπορούσαμε να επιλέγαμε να προσθέσουμε πολλά επιπλέον αντίγραφα των γονιδίων και των διάφορων συνδυασμών αλληλομόρφων (μαζί και τους υποκινητές τους) που προωθούν την υπερθυμία; Έτσι δεν θα καταργούσαμε την ομοιοστασία και τον ηδονικό ποδόμυλο, αλλά θα μετατοπίζαμε το ηδονικό μας σημείο αναφοράς σε ένα απέραντα υψηλότερο επίπεδο.
Τρία σημεία εδώ:
Πρώτον: μπορεί να φαίνεται ότι αυτή η γενετική αναβαθμονόμηση προωθά ένα άλλο είδος ομοιομορφίας· αλλά αξίζει να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι που είναι ποιο ευτυχισμένοι, και κυρίως αυτοί που είναι υπερ-ντοπαμινεργικοί (δηλαδή που έχουν υψηλότερα επίπεδα ντοπαμίνης), συνήθως ανταποκρίνονται σε ένα ευρύτερο φάσμα δυνητικά ανταμοιβόμενων ερεθισμάτων από ό,τι οι καταθλιπτικοί· έχουν πιο εξερευνητική συμπεριφορά. Αυτό κάνει το να κολλούμε μέσα σε ένα «αυλάκι» υποβέλτιστης ποιότητας ζωής λιγότερο πιθανό, τόσο για το ενισχυμένο άτομο όσο και για την μετα-ανθρώπινη*8 κοινωνία στο σύνολό της.Δεύτερον: η «παγκόσμια υπερθυμία» μπορεί να ακούγεται σαν ένα γιγαντιαίο πείραμα· και κατά μια έννοια, φυσικά, είναι. Αλλά η ίδια η σεξουαλική αναπαραγωγή είναι ένα πείραμα. Παίζουμε γενετική ρουλέτα, ανακατεύοντας τα γονίδιά μας και ακολούθως ρίχνοντας το γενετικό ζάρι. Οι περισσότεροι από μας αναπηδάμε από φόβο στο άκουσμα της λέξης «ευγονική»· αλλά αυτήν είναι που ουσιαστικά ασκούμε, ωμά και αδέξια, όταν επιλέγουμε τους υποψήφιους συντρόφους μας. Η διαφορά είναι ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες, οι μελλοντικοί γονείς θα είναι σε θέση να ενεργούν όλο και πιο ορθολογικά και υπεύθυνα στις αποφάσεις τους που αφορούν την αναπαραγωγή. Η προ-εμφυτευτική διάγνωση θα γίνει ρουτίνα· οι τεχνητές μήτρες θα μας απαλλάξουν από τους περιορισμούς του ανθρώπινου γεννητικού καναλιού· και μια επανάσταση στην αναπαραγωγική ιατρική θα αρχίσει να αντικαθιστά την παλιά Δαρβινική «λοταρία». Το ερώτημα δεν είναι το αν μια αναπαραγωγική επανάσταση έρχεται, αλλά το τι είδους όντων - και τι είδους συνείδησης - θέλουμε να δημιουργήσουμε.
Τρίτον: δεν θα είναι αυτή η αναπαραγωγική επανάσταση το προνόμιο των πλουσίων ελίτ των Δυτικών χωρών; Μάλλον όχι για πολύ. Συγκρίνετε τη σύντομη χρονική καθυστέρηση μεταξύ του ερχομού, ας πούμε, των κινητών τηλεφώνων και την παγκόσμια υιοθέτησή τους, με την 50 χρόνων καθυστέρηση μεταξύ της εισαγωγής και της παγκόσμιας υιοθέτησης του ραδιοφώνου· και την 20 χρόνων καθυστέρηση μεταξύ της εισαγωγής και της παγκόσμιας εγκαθίδρυσης της τηλεόρασης. Η χρονική καθυστέρηση ανάμεσα στην εισαγωγή και την παγκόσμια αποδοχή των νέων τεχνολογιών συρρικνώνεται ραγδαία. Το ίδιο, φυσικά, και οι τιμές.
Τώρα προσωπικά, νομίζω πως θα ήταν καλύτερα αν η αρχιτεκτονική των προτιμήσεών μας άλλαζε ριζικά, και επιδιώκαμε [παρακαλώ συγχωρήστε την ορολογία μου] μια «επανα-εγκεφαλοποίηση του συναισθήματος»*11. Η εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής μας έχει αφήσει σθεναρά προδιαθετημένους στο να μορφοποιούμε όλων των ειδών δυσλειτουργικές προτιμήσεις που βλάπτουν τόσο τον εαυτό μας όσο και τους άλλους προς όφελος των γονιδίων μας. Ανακαλέστε τα λόγια του Genghis Khan: «Η μεγαλύτερη ευτυχία είναι να διασκορπίζεις τον εχθρό σου, να τον μεταχειρίζεσαι, να βλέπεις τις πόλεις του να γίνονται στάχτες, να βλέπεις αυτούς που τον αγαπούν τυλιγμένους στα δάκρυα, και να φέρεις στο στήθος σου τις συζύγους του και τις κόρες του».
Τώρα, έχω ακούσει πως η ακαδημία δεν είναι και τόσο κακή, αλλά ακόμα και η πανεπιστημιακή ζωή έχει μορφές πολιτισμένης αγριότητας: η ανταγωνιστική αναζήτηση κοινωνικής θέσης και οι τελετουργίες κυριαρχίας των άλφα αρσενικών της- ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος με πολλούς χαμένους. Υπερβολικά πολλές από τις προτιμήσεις μας αντικατοπτρίζουν κακοήθεις συμπεριφορές και καταστάσεις του νου που ήταν γενετικά προσαρμοστικές στο προγονικό μας περιβάλλον. Αντ' αυτού, δεν θα ήταν καλύτερα αν ξαναγράφαμε τον δικό μας διεφθαρμένο κώδικα; Έχω επικεντρωθεί εδώ στην γενετική ενίσχυση του ηδονικού μας τόνου. Ωστόσο, η γνωστική μας επάρκεια όσον αφορά την βιολογία του συναισθήματος σημαίνει πως θα είμαστε σε θέση, για παράδειγμα, να διευρύνουμε τις δυνατότητές μας για ενσυναίσθηση, ενισχύοντας λειτουργικά τους κατοπτρικούς μας νευρώνες και αναπτύσσοντας ένα μηχανισμό συνεχώς αυξανόμενης απελευθέρωσης οξυτοκίνης που θα προωθά την εμπιστοσύνη και την κοινωνικότητα. Παρομοίως, μπορούμε να προσδιορίσουμε τις μοριακές υπογραφές, ας πούμε, της πνευματικότητας, της αισθητικής μας, ή της αίσθησης μας του χιούμορ, ρυθμίζοντας την ίδια στιγμή και υπερεκφράζοντας και τους ψυχολογικούς τους μηχανισμούς. Από την σκοπιά της θεωρίας της πληροφορίας, το τι είναι κρίσιμο για μια προσαρμοστική, ευέλικτη, έξυπνη απάντηση προς τον κόσμο δεν είναι το απόλυτο μας σημείο σε μια ηδονική κλίμακα, αλλά το να είμαστε πληροφοριακά ευαίσθητοι στις διαφορές. Πράγματι, αυτοί που ασχολούνται με την θεωρία πληροφορίας μερικές φορές καθορίζουν απλά την πληροφορία ως μια «διαφορά που κάνει διαφορά».
Ωστόσο, για να τονιστεί ξανά, αυτή η επανα-εγκεφαλοποίηση του συναισθήματος είναι προαιρετική. Είναι τεχνικά εφικτό να σχεδιάσουμε την ευημερία όλων των αισθανόμενων όντων και την ίδια στιγμή να διατηρήσουμε την περισσότερη, αλλά όχι όλη, από την υφιστάμενη αρχιτεκτονική των προτιμήσεών μας. Οι τρεις τεχνικές επιλογές για την κατάργηση της ταλαιπωρίας που έχω παρουσιάσει – το wireheading, τα σχεδιασμένα φάρμακα και η γενετική μηχανική - δεν αλληλοαναιρούνται. Είναι αυτή η λίστα επιλογών εξαντλητική; Δεν γνωρίζω άλλες βιώσιμες επιλογές. Μερικοί διανθρωπιστές*12 πιστεύουν πως θα μπορούσαμε μια μέρα να σκαναρόμασταν όλοι, να ψηφιοποιούμασταν και να αναφορτωνόμασταν σε ανόργανους υπολογιστές*13 και να επανα-προγραμματιζόμασταν. Λοιπόν, ίσως· είμαι δύσπιστος. Αλλά σε κάθε περίπτωση, αυτή η πρόταση δεν επιλύει την ταλαιπωρία της υφιστάμενης οργανικής ζωής, εκτός εάν υιοθετήσουμε την λεγόμενη καταστροφική αναφόρτωση*13 - μια επιλογή Ολοκαύτωμα που ούτε καν πρόκειται να λάβω υπ' όψιν εδώ.
2: ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ:
Υποθέστε ότι εντός των προσεχών αιώνων θα αποκτήσουμε αυτές τις Θεϊκές δυνάμεις πάνω στα συναισθήματά μας. Υποθέστε, επίσης, ότι η λειτουργία σηματοδότησης των δυσάρεστων εμπειριών μπορεί να αντικατασταθεί - είτε μέσω της αναβαθμονόμησης που υποστηρίζεται εδώ, ή μέσω της ξεφόρτωσης όλων των δυσάρεστων ή άχαρων συναισθημάτων σε ανόργανες προθέσεις, βιονικά εμφυτεύματα ή ανόργανους υπολογιστές - ή ίσως μέσω της ολοκληρωτικής εξάλειψης, στην περίπτωση π.χ. συναισθημάτων σαν την ζήλια. Γιατί πρέπει όλοι μας να ταχτούμε υπέρ της κατάργησης του πόνου;Εάν κάποιος είναι κλασικός ωφελιμιστής, τότε το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου γίνεται αυτονόητο: που πάει να πει Μπένθαμ συν βιοτεχνολογία. Δεν πρέπει να είναι κανείς κλασικός ωφελιμιστής για να υποστηρίξει την κατάργηση του πόνου· αλλά όλοι οι κλασικοί ωφελιμιστές πρέπει να υποστηρίξουν το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου. Ο Μπένθαμ υπερασπίστηκε την κοινωνική και νομοθετική μεταρρύθμιση, το οποίο ήταν σπουδαίο για όσο αυτό διήρκησε· αλλά ο Μπένθαμ ζούσε πριν από την εποχή της βιοτεχνολογίας και της γενετικής ιατρικής.
Εάν κάποιος είναι ένας επιστημονικά διαφωτισμένος Βουδιστής, τότε το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου γίνεται και πάλι αυτονόητο. Οι Βουδιστές, μοναδικοί σε αυτό μεταξύ των θρησκειών του κόσμου, εστιάζουν την προσοχή τους στην προτεραιότητα της δυστυχίας στον έμβιο κόσμο. Οι Βουδιστές μπορεί να νομίζουν ότι το Ευγενές Οκταπλό Μονοπάτι προσφέρει μια πιο σίγουρη οδό προς την Νιρβάνα παρά τη γενετική μηχανική· αλλά είναι δύσκολο για κάποιο Βουδιστή να στραφεί θεωρητικά κατά της βιοτεχνολογίας από την στιγμή που αυτή η μέθοδος είναι αποτελεσματική. Οι Βουδιστές εστιάζουν την προσοχή τους στην ανακούφιση από τον πόνο μέσω της εξάλειψης της επιθυμίας· όμως αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η εξάλειψη είναι τεχνικά προαιρετική, και θα μπορούσε εύλογα να οδηγήσει σε μια στάσιμη κοινωνία. Αντ' αυτού θα ήταν δυνατό να καταργήσουμε την οδύνη και να εξακολουθήσουμε να έχουμε όλων των ειδών επιθυμίες.
Πείθοντας τους οπαδούς του Ισλάμ και της Ιουδαιο-Χριστιανικής παράδοσης είναι μια μεγαλύτερη πρόκληση. Αλλά οι πιστοί υποστηρίζουν - παρά τις ανωμαλίες στα εμπειρικά αποδεικτικά στοιχεία - ότι ο Αλλάχ/Θεός είναι απείρως συμπονετικός και φιλεύσπλαχνος. Έτσι, εάν απλοί θνητοί μπορούν να οραματιστούν την ευημερία όλων των αισθανόμενων όντων, θα φαινόταν βλάσφημο να ισχυριστούμε ότι ο Θεός είναι πιο περιορισμένος στο όλο φάσμα της φιλανθρωπίας Του.
Οι περισσότεροι σύγχρονοι φιλόσοφοι δεν είναι κλασικοί ωφελιμιστές ή Βουδιστές ή θεϊστές. Γιατί θα έπρεπε, ας πούμε, κάποιος ηθικός πλουραλιστής να λάβει το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου στα σοβαρά; Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ στο κείμενο του Σαίξπηρ:
«Για δεν υπήρξε ποτέ ακόμη φιλόσοφος
Που να μπορούσε να αντέξει τον πονόδοντο υπομονετικά»
[Πολύ Κακό Για Το Τίποτα, Σκηνή Πέντε, Πράξη πρώτη (ομιλία Λεονάτο)]Όταν κάποιος χτυπηθεί από ανυπόφορο σωματικό πόνο, μένει πάντα συγκλονισμένος από το πόσο τρομακτικός μπορεί να είναι.
Είναι δελεαστικό να υποθέσουμε ότι ο αμιγώς «ψυχολογικός» πόνος – η μοναξιά, η απόρριψη, η υπαρξιακή αγωνία, η θλίψη, το άγχος, η κατάθλιψη - δεν μπορεί να είναι τόσο φρικτός όσο ο υπερβολικός σωματικός πόνος· εν τούτοις, ο λόγος που πάνω από 800.000 άνθρωποι στον κόσμο αυτοκτονούν κάθε χρόνο είναι κυρίως η ψυχολογική καταπόνηση. Δεν είναι ότι άλλα πράγματα – η σπουδαία τέχνη, η φιλία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η αίσθηση του χιούμορ, η καλλιέργεια της αριστείας του χαρακτήρα, η ακαδημαϊκή κατάρτιση, κλπ - δεν είναι πολύτιμα· αλλά, μάλλον, ότι όταν κάποια έντονη σωματική ή ψυχολογική καταπόνηση εισβάλει - είτε στην ίδια την ζωή κάποιου ή στη ζωή ενός αγαπημένου προσώπου - αναγνωρίζουμε ότι αυτός ο έντονος πόνος έχει άμεση προτεραιότητα και επείγον. Εάν πονάτε γιατί πιάστηκε το χέρι σας στην πόρτα, τότε θα απορρίψετε -έστω προς στιγμή- κάποιον που σας προέτρεψε να θυμάστε τα «ωραιότερα πράγματα της ζωής». Εάν είστε αναστατωμένος μετά από μια δυστυχισμένη ερωτική σχέση, τότε δεν θέλετε να σας υπενθυμίσουν με σκαιότητα πως είναι μια όμορφη μέρα έξω.Εντάξει, για όσο διαρκεί, ο ακραίος πόνος ή η ψυχολογική καταπόνηση έχει επείγον και προτεραιότητα που υπερισχύει των υπολοίπων έργων κάποιου· αλλά και τι μ’ αυτό; Όταν η μιζέρια περάσει, γιατί δεν συνεχίζουμε απλά τη ζωή μας όπως πριν; Λοιπόν, η φυσική επιστήμη φιλοδοξεί προς «μια άποψη απ’ το πουθενά», μια εννοιολογική Θεϊκή σκοπιά. Η φυσική μας λέει ότι κανένα «εδώ-τώρα» δεν είναι προνομιούχο έναντι οποιουδήποτε άλλου· όλα είναι εξίσου πραγματικά. Η επιστήμη και η τεχνολογία πρόκειται σύντομα να μας δώσουν Θεϊκές δυνάμεις πάνω σε ολόκληρο τον έμβιο κόσμο που να ταιριάζουν με αυτήν την Θεϊκή προοπτική. Υποστηρίζω ότι ενόσω υπάρχει οποιοδήποτε αισθανόμενο ον που υποβάλλεται ταλαιπωρία παρόμοια με την καταπόνησή μας, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ταλαιπωρία του αυτή με την ίδια έγνοια και αμεσότητα όσο αν ήταν δική μας ή δική κάποιου αγαπημένου μας προσώπου. Με την δύναμη έρχεται και η συνενοχή. Οι θεϊκές δυνάμεις συνεπάγονται θεϊκές ευθύνες. Έτσι, το βίωμα της ταλαιπωρίας 200 χρόνια πριν, για παράδειγμα, μπορεί να ήταν πράγματι τρομερό· αλλά δεν είναι σαφές ότι μια τέτοια ταλαιπωρία μπορεί συνετά να ονομάζεται «ανήθικη» - επειδή δεν υπήρχαν και πολλά που θα μπορούσε κανείς να κάνει γι' αυτήν. Όμως, χάρη στη βιοτεχνολογία, τώρα υπάρχουν - ή θα υπάρχουν σύντομα. Κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων, η κάθε είδους ταλαιπωρία ενδέχεται να καταστεί προαιρετική.
Εάν δεν είστε κλασσικός ηθικός ωφελιμιστής, το πλεονέκτημα της αναβαθμονόμησης του ηδονικού ποδόμυλου παρά της απλής επιδίωξης της μεγιστοποίησης της υπερευτυχίας είναι ότι με την πρώτη μέθοδο διατηρείται τουλάχιστον ένας αναγνωρίσιμος απόγονος της υφιστάμενης αρχιτεκτονικής των προτιμήσεων μας. Ο ηδονικός σας ποδόμυλος μπορεί να αναβαθμονομηθεί σύμφωνα με το υφιστάμενο σας σύστημα αξιών. Ως εκ τούτου, ακόμη και αυτός με το κακόγουστο όνομα «ωφελιμιστής προτίμησης» μπορεί να είναι αποδεκτός. Πράγματι, ο έλεγχος πάνω στα συναισθήματα σας σημαίνει πως θα μπορείτε να επιδιώκετε τα υφιστάμενα έργα της ζωής σας πιο αποτελεσματικά.
Και τι γίνεται με την υποτιθέμενη λειτουργία του πόνου ως μια «μορφή οικοδόμησης» του χαρακτήρα; «Ότι δεν με συνθλίβει με κάνει πιο δυνατό», είπε ο Νίτσε. Αυτή η ανησυχία φαίνεται παραπλανητική. Αν όλα τα άλλα ίσα, η ενίσχυση του ηδονικού τόνου είναι η κινητήρια μας δύναμη- μας κάνει ψυχολογικά πιο ισχυρούς. Αντίθετα, η διαρκείς χαμηλή διάθεση μπορεί να οδηγήσει στο σύνδρομο μαθημένης ανικανότητας και σε συμπεριφορές απελπισίας.Δεν έχω ασχοληθεί ρητά με τον μηδενιστή αξίας - τον υποκειμενιστή ή ηθικό σχετικιστή που λέει ότι όλες οι αξίες είναι απλά θέματα γνώμης, και ότι δεν μπορεί κανείς να αντλήσει λογικά ένα «πρέπει» από ένα «είναι».
Λοιπόν, ας πούμε ότι πονάω γιατί το χέρι μου αγγίζω μια καυτή σόμπα. Ο πόνος αυτός είναι εγγενώς μια κινητήρια δύναμη, ακόμη και αν η πεποίθησή μου ότι θα έπρεπε να αποσύρω το χέρι μου δεν ακολουθεί τους τυπικούς κανόνες της λογικής συμπερασματολογίας. Αν πάρει κανείς στα σοβαρά την επιστημονική εικόνα του κόσμου, τότε δεν υπάρχει τίποτα οντολογικά ιδιαίτερο ή προνομιούχο με το «εδώ-τώρα» ή το «εγώ» – η εγωκεντρική σκοπιά είναι απλά μια ψευδαίσθηση - ένα τέχνασμα σχεδιασμένο από το εγωιστικό DNA. Αν είναι λάθος για μένα να βρίσκομαι σε πόνο, τότε είναι λάθος για οποιονδήποτε, οπουδήποτε.
3: ΓΙΑΤΙ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ:
Ωραία λοιπόν, είναι τεχνικώς εφικτό. Ένας κόσμος χωρίς ταλαιπωρία θα ήταν υπέροχος· και ένας εμπεριστατωμένος σχεδιασμός παραδείσου ακόμα καλύτερος. Αλλά πάλι, και τι μ’ αυτό; Είναι τεχνικά εφικτό να φτιαχτεί ένας χιλίων-μέτρων κύβος τυριού τσένταρ. Γιατί πρόκειται να γίνει πραγματικότητα ένας κόσμος χωρίς πόνο; Ίσως είναι απλά ένας ευσεβής πόθος. Ίσως να επιλέξουμε να διατηρήσουμε τη βιολογία του πόνου επ' αόριστον2.Το αντεπιχείρημα εδώ- είτε κανείς συμφωνά είτε όχι με το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου, είναι ότι οδεύουμε προς μια αναπαραγωγική επανάσταση σχεδιασμένων μωρών.
Οι υποψήφιοι γονείς σύντομα πρόκειται να επιλέγουν τα χαρακτηριστικά των μελλοντικών παιδιών τους. Βρισκόμαστε στις παραμονές της Μετα-Δαρβινικής Μετάβασης, όχι με την έννοια ότι η επιλεκτική πίεση θα είναι λιγότερο δριμεία, αλλά με την έννοια ότι η εξέλιξη δεν θα είναι πλέον «τυφλή» και «τυχαία»: δεν θα υπάρχει πλέον φυσική επιλογή αλλά αφύσικη επιλογή. Θα επιλέγουμε την γενετική σύσταση των μελλοντικών μας απογόνων, επιλέγοντας και σχεδιάζοντας αλληλόμορφα γονίδια και συνδυάζοντας τα εν αναμονή των συνεπειών τους. Θα υπάρχει επιλεκτική πίεση κατά των κακοήθων αλληλομόρφων γονιδίων -και των συνδυασμών τους- τα οποία ήταν προσαρμοστικά στο προγονικό περιβάλλον.
Δυστυχώς, αυτό δεν είναι ένα εμπεριστατωμένο επιχείρημα, αλλά φανταστείτε να επιλέγατε τις γενετικές ρυθμίσεις της διάθεσης - του ηδονικού σημείου αναφοράς - των μελλοντικών παιδιών σας. Τι ρυθμίσεις θα επιλέγατε; Μπορεί να μην επιθυμείτε δια βίου κλίσεις υπερευτυχίας, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των γονέων σίγουρα θα θέλουν να επιλέξουν ευτυχισμένα παιδιά. Κατ’ αρχή, είναι πιο απολαυστικό το μεγάλωμα τους. Στις περισσότερες κουλτούρες του κόσμου, οι περισσότεροι γονείς λένε, και πιστεύω μιλάν ειλικρινά, ότι θέλουν τα παιδιά τους να είναι ευτυχισμένα. Κάποιος μπορεί να εμφανίζεται δύσπιστος απέναντι στους γονείς που λένε ότι η ευτυχία είναι το μόνο πράγμα που τους νοιάζει για τα παιδιά τους - πολλοί γονείς είναι ιδιαίτερα φιλόδοξοι. Ωστόσο, αν όλα τα άλλα ίσα, η ευτυχία σηματοδοτεί την επιτυχία - πιθανώς αυτό να είναι τελικά η εξελικτική προέλευση του γιατί τιμούμε την ευτυχία των παιδιών μας καθώς και τη δική μας.
Φυσικά, το επιχείρημα της γονικής επιλογής δεν είναι καθοριστικό. Αν μη τι άλλο, είναι ασαφές πόσες ακόμα γενιές ελεύθερων αναπαραγωγικών επιλογών βρίσκονται μπροστά μας πριν οι ριζοσπαστικές τεχνολογίες αντιγήρανσης επιφέρουν μαζί τους και ένα όλο και αυστηρότερο συλλογικό έλεγχο πάνω στις αναπαραγωγικές αποφάσεις μας - αφού δεν θα μπορούσαμε να έχουμε ένα πληθυσμό αγέραστων οιονεί αθάνατων να πολλαπλασιάζεται επ' αόριστον στον περιορισμένο φυσικό μας χώρο. Αλλά ακόμα και αν ο συγκεντρωτικός έλεγχος των αναπαραγωγικών αποφάσεων γίνει ο κανόνας, και η αναπαραγωγή η ίδια γίνει σπάνια, η επιλεκτική πίεση κατά των πρωτόγονων Δαρβινικών γονότυπων θα είναι, καταφανώς, έντονη. Έτσι, είναι δύσκολο να οραματιστούμε τι μελλοντικοί κοινωνικοί σχηματισμοί θα επιτρέψουν πραγματικά την προμελετημένη δημιουργία οποιασδήποτε προδιάθεσης σε καταθλιπτικές ή αγχώδεις διαταραχές - ή ακόμα και τις «κανονικές» παθολογίες της μη-ενισχυμένης συνείδησης.
Μη-ανθρώπινα ζώα
Μέχρι στιγμής έχω επικεντρωθεί στο βίωμα του πόνου μόνο σε ένα είδος ζώου. Αυτός ο περιορισμός του προτάγματος της κατάργησης του πόνου είναι στενομυαλιά· αλλά η ανθρωποκεντρική μας προκατάληψη είναι βαθιά ριζωμένη. Το κυνήγι, η θανάτωση και η εκμετάλλευση μελών άλλων ειδών ζώων ενίσχυε την εγκλείουσα αρμοστικότητα των γονιδίων μας στο προγονικό μας περιβάλλον [σε αυτό τον τομέα συγγενεύουμε περισσότερο με τους χιμπατζήδες παρά με τους μπονόμπο]. Έτσι, σε αντίθεση, ας πούμε, με το ταμπού της αιμομιξίας, δεν έχουμε έμφυτη προδιάθεση στο να θεωρήσουμε, ας πούμε, το κυνήγι και την εκμετάλλευση των μη-ανθρώπινων ζώων ως «λάθος». Διαβάζουμε ότι ο παπαγάλος της Irene Pepperberg, με τον οποίο μοιραστήκαμε τον τελευταίο κοινό πρόγονο αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια πριν, είχε τη διανοητική ηλικία ενός τριών χρονών παιδιού. Αλλά είναι ακόμη νόμιμο για «αθλητές» να πυροβολούν πουλιά για διασκέδαση. Εάν αθλητές πυροβολούσαν μωρά και νήπια του είδους μας για διασκέδαση, θα κρίνονταν ως ψυχοπαθείς εγκληματίες και θα φυλακίζονταν.Έτσι, υπάρχει μια αντίθεση: η κύρια είδηση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι συχνά μια τρομερή υπόθεση ανθρώπινης παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης, ένα νήπιο που απήχθην, ή εγκαταλειμμένα Ρουμάνικα ορφανά. Τα πιο μισητά μας πρόσωπα είναι οι κακοποιοί παιδιών και οι δολοφόνοι παιδιών. Ωστόσο πληρώνουμε καθημερινά για την βιομηχανοποιημένη μαζική θανάτωση άλλων αισθανόμενων όντων για να μπορούμε να τα τρώμε. Τρώμε κρέας ακόμη κι αν υπάρχει μια πληθώρα αποδεικτικών στοιχείων ότι λειτουργικά, συναισθηματικά, διανοητικά - και κρισίμως, στην ιδιότητά τους να υποφέρουν - τα μη-ανθρώπινα ζώα που μεγαλώνουμε στις βιομηχανικές φάρμες και σκοτώνουμε είναι ισοδύναμα με τα ανθρώπινα μωρά και τα νήπια.
Από μια εννοιολογική Θεϊκή σκοπιά, θα υποστήριζα ότι ηθικά θα έπρεπε να νοιαζόμαστε για τις κακοποιήσεις των λειτουργικά ισοδύναμων μη-ανθρώπινων ζώων όσο ακριβώς νοιαζόμαστε και για τα μέλη του δικού μας είδους - για την κακοποίηση και την θανάτωση ενός χοίρου όσο νοιαζόμαστε και για την κακοποίηση ή τη θανάτωση ενός ανθρώπινου νηπίου. Αυτό παραβιάζει τις ανθρώπινες ηθικές μας διαισθήσεις· αλλά απλά δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε τις ηθικές μας διαισθήσεις. Αντανακλούν τις ανθρωποκεντρικές μας προκαταλήψεις – αυτό δεν είναι μόνο ένας ηθικός περιορισμός αλλά επίσης ένας διανοητικός και αντιληπτικός περιορισμός. Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ ανθρώπων και μη-ανθρώπινων ζώων, όσο δεν υπάρχουν και διαφορές μεταξύ μαύρων και λευκών, ελεύθερων πολιτών και δούλων, ανδρών και γυναικών, Εβραίων και Χριστιανών, ομοφυλόφιλων ή ετεροφυλόφιλων. Το ερώτημα μάλλον είναι: είναι αυτές ηθικά σημαντικές διαφορές; Αυτό έχει σημασία επειδή ηθικά καταστροφικές συνέπειες μπορεί να προκύψουν όταν προσκολλόμαστε σε μια πραγματική αλλά ηθικά άνευ σημασίας διαφορά μεταξύ αισθανόμενων όντων [ανακαλέστε πώς ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, υπερασπίστηκε τη δουλεία. Πώς μπορούσε να είναι τόσο τυφλός;]. Οι ηθικές μας διαισθήσεις είναι δηλητηριασμένες από τη ιδιοτέλεια των γονιδίων μας - δεν έχουν σχεδιαστεί να λαμβάνουν μια αμερόληπτη Θεϊκή σκοπιά. Αλλά η σπουδαιότερη νοημοσύνη φέρνει μια σπουδαιότερη διανοητική ικανότητα για ενσυναίσθηση - και δυνητικά ένα εκτεταμένο κύκλο ευσπλαχνίας. Ίσως οι υπερευφυείς/υπερενσυναισθητικοί μας απογόνοι να βλέπουν στο μέλλον την κακοποίηση των μη-ανθρωπίνων ζώων με όχι λιγότερη απέχθεια από το ό,τι βλέπουμε εμείς τώρα την κακοποίηση των παιδιών: είναι μια τρομερή διαστροφή.
Αλήθεια ή όχι, σίγουρα δεν πρόκειται να παραιτήσουμε να τρώμε ο ένας τον άλλον, σωστά; Η ιδιοτελής προκατάληψη μας είναι πολύ ισχυρή. Μας αρέσει υπερβολικά η γεύση του κρέατος. Δεν είναι η έννοια του παγκόσμιου βιγκανισμού (η αυστηρή ή ολική χορτοφαγία) απλά ένα ουτοπικό όνειρο;
Ίσως. Ωστόσο, μέσα σε λίγες δεκαετίες, η έλευση του γενετικά σχεδιασμένου εργαστηριακού κρέατος σημαίνει ότι θα μπορούμε να απολαμβάνουμε το να τρώμε «κρέας» νοστιμότερο από οτιδήποτε άλλο είναι διαθέσιμο σήμερα - χωρίς καμία θανάτωση και σκληρότητα. Ως μια πρόγευση του τι μας περιμένει, η Κοινοπραξία Κρέατος In Vitro (In Vitro Meat Consortium) κινήθηκε κατά τη διάρκεια μια ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στο Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Επιστημών Ζωής τον Ιούνιο του 2007. Κρισίμως, η παραγωγή κρέατος από γενετικά σχεδιασμένα μονά κύτταρα ενδέχεται να είναι κλιμακούμενη επ' αόριστον: η παγκόσμια μαζική του κατανάλωση είναι δυνητικά φθηνότερη από τη χρήση ανέπαφων μη-ανθρώπινων ζώων. Επομένως - αν υποθέσουμε ότι για το προβλέψιμο μέλλον θα διατηρήσουμε το πλέγμα του πλούτου και την οικονομία ελεύθερου ανταγωνισμού – το φτηνό, νόστιμο εργαστηριακό κρέας ενδέχεται να αντικαταστήσει τις βιομηχανικές φάρμες και τη μαζική θανάτωση των συγγενών μας πλασμάτων.Θα αναρωτιέται κανείς: πρόκειται πραγματικά η πλειοψηφία των ανθρώπων να αρχίσουν να τρώνε γκουρμέ εργαστηριακό κρέας, ακόμα κι αν αυτό είναι φθηνότερο και πιο εύγευστο από ό,τι η σάρκα από σφαγμένα μη-ανθρώπινα ζώα; Αν μπορούμε να υποθέσουμε ότι το εργαστηριακό κρέας εμπορευθεί σωστά, τότε ναι. Διότι εάν ανακαλύψουμε ότι προτιμούμε τη γεύση του μεγαλωμένου σε δεξαμενή κρέατος από τα σφάγια νεκρών ζώων, τότε τα ηθικά επιχειρήματα για μια ελεύθερη από σκληρότητα διατροφή θα φαίνονται μάλλον πολύ πιο επιτακτικά από ό, τι μας φαίνονται σήμερα.
Ωστόσο, ακόμη και αν υιοθετήσουμε παγκόσμιο βιγκανισμό, δεν θα εξακολουθεί να υπάρχει τρομερή σκληρότητα στη Φύση; Ντοκιμαντέρ για την άγρια ζωή δίνουν μια πολύ «Μπάμπι» άποψη για τον έμβιο κόσμο: δεν κάνει καλή τηλεόραση να δείχνουν για μισή ώρα ένα μη-ανθρώπινο ζώο να πεθαίνει από δίψα ή από πείνα, ή σιγά-σιγά να παθαίνει ασφυξία και να τρώγεται ζωντανό από ένα αρπακτικό. Και δεν πρέπει να υπάρχει και μια τροφική αλυσίδα; Η φύση είναι σκληρή· αλλά οι θηρευτές θα είναι πάντοτε απαραίτητοι επ' απειλή μιας πληθυσμιακής έκρηξης και μιας Μαλθουσιανής καταστροφής, σωστά;
Όχι ακριβώς. Αν θέλουμε, μπορούμε να χρησιμοποιούμε αντισυλληπτικά παρατεταμένης αποδέσμευσης (depot contraceptives), να ανασχεδιάσουμε το παγκόσμιο οικοσύστημα, και να ξαναγράψουμε απ’ την αρχή το γονιδίωμα των σπονδυλωτών για να απαλλάξουμε τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο από τον πόνο. Διότι τα μη ανθρώπινα ζώα δεν χρειάζονται απελευθέρωση· χρειάζονται φροντίδα. Έχουμε καθήκον φροντίδας, όπως έχουμε και με τα ανθρώπινα βρέφη και τα νήπια, με τους ηλικιωμένους, και με τους διανοητικά ανάπηρους. Αυτή η προοπτική μπορεί να ακουστεί απόμακρη· αλλά η καταστροφή του οικοτόπου σημαίνει ότι ουσιαστικά το μόνο που θα απομείνει απ’ τη Φύση αργότερα αυτόν τον αιώνα θα είναι τα πάρκα άγριας ζωής. Ακριβώς όπως δεν ταΐζουμε τρομοκρατημένα ζωντανά τρωκτικά σε φίδια στους ζωολογικούς κήπους (αναγνωρίζουμε ότι αυτό είναι βάρβαρο) θα συνεχίσουμε πραγματικά να επιτρέπουμε σκληρότητες στα επίγεια μας πάρκα άγριας ζωής επειδή είναι το «φυσικό»;
Το τελευταίο σύνορο του πλανήτη Γη είναι ο ωκεανός. Διαισθητικά, αυτό μπορεί να φαίνεται να συνεπάγεται πολύ περίπλοκο έργο. Όμως, η εκθετική αύξηση της υπολογιστικής ισχύος και των τεχνολογιών νανορομποτικής σημαίνει ότι μπορούμε θεωρητικά να ανασχεδιάσουμε διεξοδικά και το θαλάσσιο οικοσύστημα. Επί του παρόντος, τέτοιος ανασχεδιασμός είναι ακόμα αδύνατος· σε λίγες δεκαετίες, θα είναι υπολογιστικά εφικτός, αλλά προκλητικός· τελικά, θα είναι τεχνικά πανεύκολος. Άρα το ερώτημα που μένει είναι: θα το κάνουμε; Θα πρέπει να το κάνουμε; Ή, θα πρέπει, εναλλακτικά, να διατηρήσουμε το Δαρβινικό στάτους κβο; Εδώ βρισκόμαστε σαφώς στη σφαίρα της εικασίας. Ωστόσο, μπορεί κάποιος να επικληθεί αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί Η Αρχή Της Αδύναμης Καλοσύνης. Σε αντίθεση με τον αμφιλεγόμενο ισχυρισμό ότι η υπερευφυΐα συνεπάγεται υπερενσυναίσθηση, Η Αρχή Της Αδύναμης Καλοσύνης δεν θεωρεί ότι οι τεχνολογικά και διανοητικά προηγμένοι απόγονοί μας θα είναι και ηθικά πιο προηγμένοι από ότι είμαστε εμείς τώρα.
Ας δώσουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα του πώς η αρχή αυτή εφαρμόζεται. Εάν παρουσιαστούμε σήμερα με την επιλογή να αγοράσουμε είτε ελευθέρας βοσκής είτε βιομηχανικής φάρμας αυγά, οι περισσότεροι καταναλωτές θα επιλέξουν τα αυγά ελευθέρας βοσκής. Αν τα αυγά κλωβοστοιχίας είναι 1 σεντ φθηνότερα, οι περισσότεροι άνθρωποι θα επιλέξουν ακόμα την απαλλαγμένη από σκληρότητα επιλογή. Όχι, δεν πρέπει κανείς να υποτιμά την ανθρώπινη κακία, την έχθρα και το αιμοχαρές πνεύμα· αλλά οι περισσότεροι από εμάς έχουμε τουλάχιστον μια αδύναμη τάση προς την καλοσύνη. Εάν οποιοδήποτε μη-αμελητέο στοιχείο αυτοθυσίας εμπλέκεται, για παράδειγμα αν τα αυγά ελευθέρας βοσκής κοστίζουν ακόμα και 20 σεντ περισσότερο, τότε δυστυχώς οι πωλήσεις πέφτουν κατακόρυφα. Το νόημά μου είναι ότι εάν - και αυτό είναι ένα μεγάλο εάν - η αυτοθυσία που εμπλέκεται για τον ηθικά απαθή θα μπορούσε να γίνει ανύπαρκτη ή ασήμαντη, τότε το πρόταγμα της κατάργησης του πόνου θα μπορεί να εφαρμοσθεί ως τα πιο μακρινά σημεία του έμβιου κόσμου.
David Pearce
(2007)
translated by Andreas (2011) : happymutations.com
HOME
Talks (2011)
Utilitarianism
BLTC Research
Superhappiness?
Quantum Ethics?
Utopian Surgery?
The End of Suffering
Wirehead Hedonism
The Good Drug Guide
Transhumanism 2011
Paradise Engineering
Quotations on Suffering
Reprogramming Predators
The Reproductive Revolution
MDMA: Utopian Pharmacology
The Transhumanist Declaration
The Fate of the Meat World (2010)
Critique of Huxley's Brave New World
Interview with Nick Bostrom and David Pearce
dave@bltc.com
